Giá trị Mỹ và lợi ích Mỹ luôn là hai mặt
không thể thiếu trong chiến lược ngoại giao của Hoa Kỳ. Giá
trị Mỹ là những giá trị về mặt tư tưởng, tinh thần, ý
thức hệ, giáo dục, mô hình chính trị và quản trị xã
hội,… tóm lại là những giá trị mà Mỹ luôn tự hào và
quảng bá ra toàn thế giới, xây dựng thương hiệu Mỹ và đi
kèm với đó là mở rộng ảnh hưởng của Mỹ ra toàn thế
giới.
Trong khi đó, lợi ích Mỹ là những vấn đề gắn liền, trực
tiếp, thiết thân với an ninh quốc gia và quyền lợi kinh tế
của Mỹ. Trong mối tương quan giữa giá trị Mỹ và lợi ích
Mỹ thì có thể nói giá trị Mỹ là lợi ích lâu dài và mang
tính chiến lược của Hoa Kỳ, còn lợi ích Mỹ là trực tiếp
và mang tính chiến thuật, bổ trợ cho giá trị Mỹ.
Thực ra, "giá trị" và "lợi ích" luôn là hai mặt khó
tách rời trong chiến lược ngoại giao của hầu hết các
nước, đặc biệt là các nước lớn; chỉ có điều chúng
biểu hiện khác nhau ở các thời đại và quốc gia khác nhau.
Trong thời chiến tranh Lạnh, Liên Xô trong quá trình mở rộng
ảnh hưởng ra toàn thế giới cũng có "giá trị" và "lợi
ích" của mình: "giá trị" của Liên Xô gắn liền với
niềm tin mang tính ý thức hệ, hướng tới xây dựng một xã
hội đại đồng theo lí thuyết của chủ nghĩa Marx và các học
thuyết khác nhau giải thích về chủ nghĩa Marx của các đồ
đệ của Marx như Lenin, Stalin,… Đằng sau "giá trị" mang
tính ý thức hệ đó bao giờ cũng là mặt "lợi ích": bành trướng quyền lợi và bảo vệ an ninh
quốc gia của Liên Xô dưới sự cầm quyền của các lãnh đạo
kế tiếp, từ Stalin cho đến khi Liên Xô sụp đổ.
Trong thời hiện tại, chiến lược ngoại giao của Trung Quốc
– một đối thủ quan trọng nhất của Mỹ hiện nay – cũng
không thể vắng mặt hai bình diện "giá trị" và "lợi
ích." Trung Quốc mang tiền đi khai thác tài nguyên và đầu tư
ở các nước khác chính là phục vụ cho các "lợi ích" của
Trung Quốc.
Đồng thời trong quá trình đó, nó cũng chú ý phổ biến các
"giá trị" của mình, thể hiện ở việc gián tiếp hay trực
tiếp khoa trương về mô hình kinh tế-chính trị của mình cũng
như các giá trị truyền thống mà người Trung Quốc luôn tự
hào.
Đặt các cường quốc trong thế so sánh thì có thể thấy Liên
Xô có phần ảo tưởng và ngây thơ khi xây dựng "giá trị"
cho mình là một niềm tin ý thức hệ có tính không tưởng.
Trong khi đó, Trung Quốc thực ra vẫn còn lúng túng trong việc
chọn lựa các yếu tố để xây dựng "giá trị" cho mình:
yếu tố truyền thống, cụ thể là đạo Khổng, thì chưa chắc
đã phù hợp với thời hiện tại và chưa chắc đã hợp khẩu
vị với các nước xa lạ với văn minh Đông Á.
Thứ nữa, quá chú trọng đến mặt "lợi ích," chỉ tập
trung vơ vét tài nguyên của các nước khác để làm lợi cho
mình, Trung Quốc đã làm các nước nghi kị và cảnh giác trong
quá trình làm bạn với nó, và do vậy, ở khía cạnh nào đó,
Trung Quốc vô hình trung đã huỷ hoại bình diện "giá trị"
của mình.
Có thể nói rằng Mỹ là quốc gia khôn ngoan nhất trong việc
kết hợp và quyền biến các "giá trị Mĩ" và "lợi ích
Mĩ" trong chiến lược ngoại giao của mình. "Giá trị Mỹ"
luôn là yếu tố mà Hoa Kỳ đề cao, tự hào và rao giảng, và
quả thực nó là cái làm nên quyền lực mềm của Mỹ, tạo
nên hấp lực khiến các nước ngưỡng mộ và theo Mỹ.
Song, trong những mối quan hệ đặc biệt nào đó, khi "lợi
ích" đóng vai trò quan trọng hơn và tác động trực tiếp
tới chiến lược toàn cầu của Mỹ, thì Mỹ sẵn sàng phớt
lờ và xem nhẹ yếu tố "giá trị" kia để dung túng và nuôi
dưỡng cho các bộ phận nào đó hoặc các thế lực cầm quyền
tại các quốc gia mà đường hướng cai trị của các thế lực
đó mâu thuẫn với "giá trị Mỹ".
Mặt khác, trong những hoàn cảnh đặc biệt, khi "lợi ích"
nào đó không còn có cơ hội để tiếp tục duy trì, Mỹ sẵn
sàng đổi chác để giành lấy các "lợi ích" khác lớn hơn.
Thời gian đủ để chúng ta nhìn lại cuộc chiến khốc liệt
của dân tộc trong thế kỉ 20 và nhận thấy rằng chính Việt
Nam là một trong những nước thấm thía nhất ván bài đó trong
cuộc chơi quyền lực của Mỹ.
Các cuộc xuống đường rầm rộ ở Tunisia, Ai Cập và thế
giới Ả rập nói chung diễn ra đầu năm 2011 này làm chấn
động cả thế giới và sẽ là những sự kiện đi vào lịch
sử trong quá trình nhân loại phấn đấu xây dựng và đi đến
với tự do và dân chủ.
Trải qua những bất ngờ ban đầu về quy mô và thắng lợi
nhanh chóng của các cuộc xuống đường đó – mà giờ đây nó
được đặt tên là "Cách mạng hoa Nhài" – các nhà
nghiên cứu bắt đầu đi sâu tìm hiểu cặn kẽ các nguyên nhân
từ nhiều phía của cuộc cách mạng này. Một trong các khía
cạnh đáng quan tâm để hiểu sâu thêm về cuộc cách mạng hoa
Nhài này là mối quan hệ giữa "giá trị Mỹ" và "lợi ích
Mỹ."
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng chính quyền Mỹ từ triều
đại George W. Bush cho đến triều đại của Barack Obama đã có
các chiến lược ngầm hoặc công khai trong việc xây dựng và
phát triển các tổ chức, hội đoàn để cổ xuý và thúc đẩy
dân chủ tại các nước Ả rập và Bắc Phi. Đó luôn là các
hoạt động nằm trong chiến lược phát triển "giá trị Mĩ"
mà Hoa Kỳ tiến hành từ xưa đến nay, đối với không chỉ
các nước đang bùng nổ cuộc cách mạng hoa Nhài.
Khi bình diện "lợi ích Mỹ" đang cần thiết và cấp bách
hơn trong chiến lược ngoại giao, thì bên cạnh việc thúc đẩy
các giá trị Mỹ thông qua các hoạt động vừa đề cập ở
trên, Hoa Kỳ vẫn giữ quan hệ chặt chẽ với giới cầm quyền
ở các nước sở tại cho dù họ là những tên độc tài với
chính sách quản lí quốc gia đi ngược lại với các giá trị
Mỹ mà Hoa Kỳ luôn tự hào và thúc đẩy ra toàn thế giới.
Nhưng một khi phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân ở
các nước đó bùng lên chống lại sự kìm kẹp về chính trị
của giới cầm quyền, thì Mỹ đã thủ sẵn các con bài để
lập tức quay sang đề cao bình diện "giá trị Mỹ," hối
thúc sự ra đi của các chính quyền độc tài, và đằng sau sân
khấu chính trị đó, chắc chắn Mỹ sẽ có các nước đi ngầm
để chính quyền mới được lập nên thay thế chế độ độc
tài tại các nước đó cũng sẽ là các chính quyền có xu
hướng thân Mỹ, bảo vệ các "giá trị Mỹ" và "lợi ích
Mỹ" trong phạm vi tốt nhất có thể được.
Phân tích như vậy không phải để nhìn nhận một chiều và
hoàn toàn thù nghịch với chiến lược ngoại giao của Hoa Kỳ.
Thứ nhất, mối quan hệ giữa "giá trị" và "lợi ích,"
như vừa được phân tích ở trên, luôn luôn là các yếu tố
cấu thành trong chiến lược ngoại giao của các nước, với
các mức độ, quy mô khác nhau. Là một siêu cường dẫn đầu
thế giới, các bình diện "giá trị" và "lợi ích" đó
thể hiện rõ rệt hơn bao giờ hết trong chiến lược ngoại
giao của Mỹ.
Thứ nữa, như chúng tôi cũng vừa phân tích ở trên, Mỹ là nước vận dụng một cách khôn
ngoan, linh hoạt nhất, quyền biến nhất mối quan hệ giữa
"giá trị Mỹ" và "lợi ích Mỹ" trong chiến lược ngoại
giao toàn cầu của mình nhằm luôn giữ vững được vị trí
thống lĩnh và lãnh đạo thế giới.
Bên cạnh đó cũng phải thấy rằng dù sao đi nữa, các "giá
trị Mỹ" cũng chứa đựng nhiều yếu tố tiến bộ, phù hợp
với xu thế phát triển của nhân loại, tạo nên quyền lực
mềm của Mỹ và trở thành hấp lực khó cưỡng đối với
thế giới.
Hơn nữa, phải thấy nguyên nhân quan trọng nhất cho sự bùng
nổ của cuộc cách mạng hoa Nhài phải là bản thân sự khủng
hoảng của mô hình chính trị tại các nước sở tại, sự kìm
kẹp, thiếu tự do về chính trị, sự mâu thuẫn giữa việc
cải cách chính trị không đồng bộ và không theo kịp cải
cách kinh tế, tình trạng độc tài và tham nhũng của giới chóp
bu nắm quyền.
Nếu không có các yếu tố nội tại đó thì cho dù Mỹ có
ngấm ngầm hay công khai thực hiện các chiến lược nào đó
để phục vụ cho chiến lược toàn cầu của mình, thì các
yếu tố bên ngoài cũng khó lòng mà chuyển hoá thành cách mạng
của quần chúng được.
Vậy, bài học nào rút ra cho các nước, đặc biệt là các
nước nhỏ trong đó có Việt Nam, những nước đang trong quá
trình xây dựng kinh tế và hoàn thiện mô hình xã hội, trong
cuộc cờ chính trị thế giới này?
Rõ ràng, bài học thứ nhất phải là dám nhìn nhận vào thực
tế, nhận ra các điểm yếu trong mô hình quản lí kinh tế và
quản trị xã hội của mình để cải tiến, chuyển đổi, phù
hợp với xu thế phát triển chung của nhân loại. Đó cũng là
việc đánh giá khách quan và sòng phẳng các "giá trị Mỹ"
trong quá trình làm bạn với Mỹ, học tập các điểm tích cực
của nó, các yếu tố khiến Mỹ trở nên một quốc gia hùng
mạnh nhất thế giới và tạo ra hấp lực của quyền lực mềm
khiến cả thế giới ngưỡng mộ và học tập.
Thứ hai, phải nhận rõ mối quan hệ giữa "giá trị Mỹ" và
"lợi ích Mỹ" để luôn có sự tỉnh táo trong việc ra
quyết sách nội trị lẫn ngoại giao đúng đắn. Giá trị Mỹ
hay lợi ích Mỹ, lợi ích dài hạn và lợi ích ngắn hạn, tất
cả cũng chỉ để phục vụ cho quyền lợi của nhân dân Mỹ,
bởi cho dù là nước Mỹ hay bất kì nước nào cũng vậy, chung
quy lại cũng luôn hoạt động theo nguyên tắc lợi ích.
Do vậy, để thoát khỏi những cảnh bạo loạn đổ máu, để
thoát khỏi thân phận là con tốt luôn có nguy cơ bị "thí"
trên bàn cờ chính trị quốc tế, chỉ còn một con đường duy
nhất: phải xây dựng một nền dân chủ đích thực và phải
trở nên giàu mạnh về kinh tế để có nội lực thực sự.
Hùng mạnh về kinh tế chỉ có thể có được khi người cầm
quyền biết dũng cảm gạt bỏ các ảo tưởng mù quáng hay là
các lợi ích phe nhóm, biết đặt lợi ích của dân tộc, của
nhân dân lên cao nhất, biết nhận ra đâu là quy luật khách quan
phải theo.
Hùng mạnh về kinh tế chỉ có thể được đảm bảo và hỗ
trợ vững chắc bởi cải cách về thể chế chính trị, để
mô hình chính trị của đất nước mình theo kịp với trào lưu
dân chủ của nhân loại, để sự vững mạnh về kinh tế phải
đi kèm với sự giàu có, sự tự do và các giá trị dân chủ
cho mỗi người dân.
Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể khai thác tối đa mối quan
hệ giữa "giá trị Mỹ" và "lợi ích Mỹ," cũng như
"giá trị" và "lợi ích" của bất kì đối tác nào trong
một thế giới mà xu hướng phụ thuộc lẫn nhau ngày càng trở
nên khăng khít; biến các yếu tố "giá trị" và "lợi
ích" của đối tác thành các yếu tố có lợi và tương
thuận với sự phát triển của chính bản thân Việt Nam.
Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể hi vọng Việt Nam hoá rồng
hay hoá hổ trong cuộc cờ chính trị thế giới ngày càng sôi
động và phức tạp này./.
Nguồn: Văn
hóa Nghệ An
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét