Dịch sai hay xuyên tạc bản gốc?

Nguyễn Đình Đăng

Vietnamnet vừa cho đăng bản dịch của Phương Thảo về bà Thái Thị Liên tại

http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/11207/bao-my-viet-chuyen-me-con-dang-thai-son.html

http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/11395/me-dang-thai-son–92-tuoi–ke-chuyen-doi.html

Đây là bản dịch từ bản gốc bài

“Vietnam matriarch, now 92, spreads piano culture” (Nữ chúa Việt Nam 92 tuổi truyền bá văn hóa piano) của tác giả Margie Mason (The Associate Press) đăng tại Washington Post ngày 23/2/2011, tại đường link

Washingtonpost.com

Vietnamnet đã tự ý đổi đầu đề, không đề tên tác giả bài viết. Điều này thể hiện thái độ không tôn trọng nhân vật được nói đến trong bài là bà Thái Thị Liên và tác giả của bài viết, chưa nói tới vi phạm quyền tác giả.

Chúng ta nên hiểu một sự thật đơn giản rằng, giả sử Việt Nam không có một Đặng Thái Sơn đi chăng nữa, bà Thái Thị Liên vẫn là người truyền bá văn hoá piano tại Việt Nam, lập nên khoa piano tại trường âm nhạc Việt Nam, nay là học viện âm nhạc quốc gia Hà Nội. Còn nếu không có bà Thái Thị Liên thì chắc chắn không có Đặng Thái Sơn, vì bà Liên là mẹ của Đặng Thái Sơn.

Ngoài những từ dùng sai, ví dụ nơi sơ tán thì dịch thành nơi tị nạn, đã được một số bạn đọc đọc góp ý, bản dịch đã dịch sai thậm chí cố tình xuyên tạc nhiều chỗ của bản gốc. Dưới đây là vài thí dụ.

1) “Son said it was remarkable that the regime ever allowed him to study in Moscow after being discovered in the village by a visiting Soviet piano teacher. After all, his father had switched loyalties during the war, becoming an anti-communist dissident unpopular with Hanoi’s leaders.”

Nguyên văn:

“Sơn nói rằng đáng chú ý là chế độ đã cho anh sang học tại Maxcơva sau khi anh được một thầy giáo Xô-Viết phát hiện (tại nơi sơ tán) trong làng, cho dù cha anh đã thay đổi lòng trung thành trong chiến tranh, trở thành một người chống cộng bất đồng chính kiến, làm mất lòng giới lãnh đạo tại Hà Nội.”

Còn bản dịch tại Vietnamnet thì dịch là:

“Đặng Thái Sơn cho biết đó là điều đáng trân trọng, vì sau chuyến viếng thăm của giáo viên Xô-Viết dạy piano tới ngôi làng anh đang tạm trú, nghe anh chơi đàn, phát hiện ra tài năng, anh đã được chính quyền gửi đi du học tu nghiệp tại Mat-xcơ-va. Dù trước đó, cha anh phản bội lại Cách Mạng, trở thành một người chống Cộng, làm mất lòng nhân dân, bất đồng chính kiến với lãnh đạo Hà Nội.”

Trong tiếng Anh:

“Unpopular with Hanoi’s leaders” = “Làm mất lòng giới lãnh đạo Hà Nội” không đồng nghĩa với “làm mất lòng nhân dân”.

2) “She has lived a life of luxury. She began studying piano at age 4 as the daughter of Vietnam’s first Western-trained engineer, a man who allowed his children to speak only French in the former southern city of Saigon, now called Ho Chi Minh City. She rubbed shoulders with the likes of Pablo Picasso and other pro-Communist figures in Paris, and later became Vietnam’s first woman to graduate with an overseas music degree from the Prague Conservatory, in what was then Czechoslovakia.”

Nguyên văn:

“Bà từng có một cuộc sống xa hoa. Bà bắt đầu học piano lúc lên 4, là con gái của kỹ sư Việt Nam đầu tiên được đào tạo tại phương Tây, một người cho phép con cái mình chỉ được nói tiếng Pháp, tại thành phố ở miền nam trước kia có tên Sài Gòn, và nay là được gọi là thành phố Hồ Chí Minh. Bà đã từng sánh vai với những người như Pablo Picasso và những nhân vật thân cộng khác tại Paris, và sau này bà đã trở thành người phụ nữ Việt Nam đầu tiên có bằng tốt nghiệp âm nhạc nước ngoài từ nhạc viện Prague tại một nước khi đó có tên gọi là Tiệp Khắc.”

Trong khi đó bản dịch tại Vietnamnet dịch là:

“Bà có một tuổi thơ sung sướng tại thành phố Sài Gòn. Bà bắt đầu học piano từ năm 4 tuổi và là con gái của kỹ sư người Việt được đào tạo tại phương Tây. Cụ thân sinh ra bà khuyến khích con cái nói tiếng Pháp và yêu thích nghệ thuật (các bức tranh của Picasso) cũng như chơi đàn dương cầm. Khi trưởng thành, bà trở thành người phụ nữ đầu tiên của Việt Nam tốt nghiệp xuất sắc tại Học viện âm nhạc Praha tại Cộng hòa liên bang Séc.”

Trong tiếng Anh:

“rubbed shoulders with the likes of Pablo Picasso” = “sánh vai với những người như Pablo Picasso” (vì Picasso lúc đó thân cộng) không đồng nghĩa với “yêu thích nghệ thuật (các bức tranh của Picasso)”.

“allowed his children to speak only French” =”cho phép con cái mình chỉ được nói tiếng Pháp” (tức không được nói tiếng Việt) không đồng nghĩa với “khuyến khích con cái nói tiếng Pháp”.

“graduate with an overseas music degree” = “có bằng tốt nghiệp âm nhạc nước ngoài” không đồng nghĩa với “tốt nghiệp xuất sắc”.

3) “She spent the next three months being fully indoctrinated at a re-education camp, the place where she first met Ho Chi Minh and Gen. Vo Nguyen Giap, the architect of Vietnam’s military campaigns against the French and later the Americans (…).

‘It was very difficult,’ she said, her eyes staring at the floor of her upscale lakeside apartment. “I don’t want to remember this time.”

Nguyên văn:

“Bà đã sống ba tháng tiếp theo và đã được chỉnh huấn toàn diện tại một trại cải tạo, nơi lần đầu tiên bà đã gặp Hồ Chí Minh và Tướng Võ Nguyên Giáp, nhà kiến thiết cuộc kháng chiến của Việt Nam chống lại Pháp, và sau này là kháng chiến chống Mỹ (…)

‘Thời đó rất khó khăn’, bà nói trong khi nhìn xuống sàn căn hộ cao cấp của bà tại khu ven hồ. ‘Tôi không muốn nhớ lại thời đó.’ ”

Trong khi đó, bản dịch tại Vietnamnet dịch là:

“Ba tháng tiếp theo, bà vẫn sống trong căn cứ bí mật, nơi lần đầu tiên bà gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh và đại tướng Võ Nguyên Giáp, nhà quân sự đại tài của Việt Nam – những con người kiệt xuất đã lãnh đạo quân dân ta chiến thắng 2 cuộc chiến tranh chống Pháp và sau này là chống Mỹ.”

(Đoạn cuối đã bị cắt hẳn)

Trong tiếng Anh:

“being fully indoctrinated at a re-education camp” = “được chỉnh huấn toàn diện tại một trại cải tạo” dù có dịch theo kiểu gì cũng không thể đồng nghĩa với “sống trong căn cứ bí mật”.

Bản tiếng Anh gọi Đại tướng Võ Nguyên Giáp là “kiến trúc sư của kháng chiến” chống Pháp và Mỹ, trong khi bản dịch tiếng Việt đã chuyển ngữ thành “nhà quân sự đại tài của Việt Nam”, và gộp Hồ Chí Minh với Võ Nguyên Giáp thành “những con người kiệt xuất đã lãnh đạo quân dân ta…”

4) “The matriarch performed her last solo concert just five years ago – when she was 87 – inside Hanoi’s elegant French colonial opera house. And her legacy lives on, with about 1,800 students now enrolled at the music school where some 200 lecturers teach.”

có nghĩa là:

“Nữ chúa đã trình diễn buổi hoà nhạc độc tấu cuối cùng của bà mới 5 năm về trước – khi bà 87 tuổi – tại nhà hát Hà Nội mang phong cách tao nhã thời thuộc địa Pháp. Và di sản của bà vẫn sống, với khoảng 1800 học sinh hiện theo học tại trường nhạc nơi có khoảng 200 giáo viên đang giảng dạy.”

Đoạn này đã bị Phương Thảo dịch bừa thành:

“Bà Liên đã thực hiện buổi hòa nhạc solo 5 năm trước tại Nhà hát lớn khi bà 87 tuổi, với sự hiện diện của khoảng 1.800 học sinh đang theo học tại Học viện quốc gia âm nhạc cùng 200 giảng viên giảng dạy. Huyền thoại mang tên bà còn sống mãi.”

*

Cuối cùng, trong khi bản thân bà Thái Thị Liên và Đặng Thái Sơn đều rất nhún nhường: “Ồ không, hiện nay Sơn là thầy dạy của tôi!” (..). Sơn ngắt lời: “Chúng tôi chơi đàn cho nhau nghe”, thì Vietnamnet đã phong cho Đặng Thái Sơn làm [“Người thầy” của mẹ] mình. Cách đặt phụ đề như vậy biểu hiện một sự tùy tiện mang tính xúc phạm, bởi Vietnamnet đâu có cả thẩm quyền lẫn trình độ chuyên môn để tấn phong thầy – trò trong piano chuyên nghiệp?

N. Đ. Đ.

Tokyo, 6/3/2011