"Người dấu mặt" trong phong trào dân chủ Việt Nam

Hiền Lương -

Tác giả tự giới thiệu:
Hiền Lương là người yêu dân chủ, công tác trong ngành bưu
diện, cư ngụ tại Thành phố Hồ Chí Minh, đã có một số bài
viết về dân chủ trên danchimviet.info, thongluan.org,...

Nói về vai trò của mạng xã hội trong cách mạng dân
chủ

1. Cách mạng Hoa Lài đã thành công vang dội ở
Tunisia, Ai Cập và tiếp tục bùng phát mạnh mẽ, tích cực
tại nhiều quốc gia Bắc Phi, Trung Đông. Các bạn trẻ và nhân
dân Ai Cập sẽ không bao giờ quên được công lao to lớn của
"Người giấu mặt" trong cách mạng hoa Lài. "Người giấu
mặt" được ký giả Mike Giglio đặt cho anh Wael Ghonim trong bài
viết "Người giấu mặt khơi mào cuộc biểu tình Ai
Cập" đăng trên tờ Newsweek, được Như Nguyệt chuyển
ngữ đăng trên Tuần Việt Nam (Vietnamnet.vn) ngày 15/2/2011. Mặc
dù không giữ vai trò thủ lãnh, chỉ là một người đàn ông
bình thường, 30 tuổi, cha của hai đứa con, "Người giấu
mặt" đã sử dụng mạng xã hội facebook nhanh chóng liên kết
các bạn trẻ và người dân Ai Câp cùng xuống đường, sát
cánh bên nhau lật đổ độc tài, tham nhũng, khôi phục những
giá trị dân chủ cho người dân Ai Cập.

Đọc xong bài báo, bên cạnh sự thán phục tinh thần nhiệt
huyết, sự thông minh của anh Wael Ghonim, hồi ức về anh Trần
Huỳnh Duy Thức bỗng dưng trở lại trong tôi. Tôi còn nhớ, vào
thời điểm cuối năm 2007, khi thị trường chứng khoán Việt
Nam bùng phát, thu hút hầu hết các tập đoàn, tổng công ty nhà
nước tham gia, những người nội trợ cũng "đánh" chứng
khoán, nhà nhà chứng khoán, người người chứng khoán, thì
trên Blog Trần Đông Chấn xuất hiện bài viết "Việt Nam
đồng đang ở đâu và sẽ về đâu". Bài viết đã phân
tích, chỉ cho mọi người thấy được bản chất của "nhóm
lợi ích" - tác nhân bơm căng quả bóng chứng khoán nhằm
trục lợi và khi xì hơi, người bị khốn khổ chính là nhân
dân lao động, viên chức thường trong bộ máy nhà nước vì
hám lợi, trót ném tiền vào chứng khoán. Sức sống của bài
viết đã được trải nghiệm từ thực tế chứng khoán Việt
Nam (xì hơi vào cuối năm 2007), đã làm cho Blog Trần Đông Chấn
có số lượng người truy cập cao nhất nước (trên 4 triệu
lượt). Lúc bấy giờ, tôi cũng như bao nhiêu bạn trẻ khác
khát khao được gặp "bác" Trần Đông Chấn. Sau này, khi anh
Trần Huỳnh Duy Thức, luật sư Lê Công Định, thạc sỹ Nguyễn
Tiến Trung cùng bị bắt (tháng 7/2008), các bạn trẻ sửng sốt
khi biết tin anh Thức chính là chủ nhân của ba Blog nổi tiếng
là Trần Đông Chấn, Change Wee Need và Psonkhanh. Có thể nói,
giữa anh Wael Ghonim ở Ai Cập và anh Trần Huỳnh Duy Thức ở
Việt Nam có nhiều điểm tương đồng. Các anh đều là chuyên
gia công nghệ thông tin: Wael Ghonim là Giám đốc Marketing Khu vực
Trung Đông và Bắc Phi của Google (Google MENA), anh Thức là Tổng
giám đốc công ty Internet Một Kết Nối. Cả hai đều hoạt
động giấu mặt trên mạng, anh wael Ghonim sử dụng bí danh
"ElShaheeed" (trong tiếng Ả-rập có nghĩa là "người tử vì
đạo"), anh Thức là Trần Đông Chấn (Chấn có nghĩa là thay
đổi). Cái giống nhau đáng để mọi người trân trọng là các
anh đều đánh giá mình là những con người bình thường. Phát
biểu trong ngày được phóng thích, Ghonim cho rằng: "Thực
tế, tôi chỉ làm điều đơn giản nhất, đó là viết. Đến
cuối cùng, thành công có được là nhờ sức mạnh của quần
chúng". Các anh đều hướng về quần chúng, anh Wael Ghonim
chọn khẩu hiệu "Tất cả chúng ta là Khaled Said" (We are
All Khaled Said), đó là tên trang mạng xã hội Facebook đã trở
thành nơi phát động cuộc biểu tình lịch sử diễn ra cuối
tháng 1 - đầu tháng 2/2011. Tên của nó được đặt để
tưởng niệm một blogger đã bị cảnh sát thành phố Alexandria
bắt giữ và đánh đến chết chỉ vì dám tung lên mạng đoạn
băng video tố giác cảnh sát Ai Cập chia nhau chiến lợi phẩm
sau khi bắt một vụ buôn lậu ma túy. Anh Thức cũng vậy, khẩu
hiệu của anh thể hiện khát vọng của quảng đại nhân dân
Việt Nam, cũng chính là khẩu hiệu tranh cử của Tổng thống
Hoa Kỳ Obama: Change We Need.

2. Vấn đề đáng để các bạn trẻ Việt Nam
chúng ta bàn luận đó là điểm khác biệt tạm thời (chỉ tạm
thời thôi) giữa anh Thức và Wael Ghonim: thành công và chưa
thành công; vai trò của "người giấu mặt" trong cuộc cách
mạng hoa Sen, Đào, Mai hay Trống Đồng trong tương lai tại Việt
Nam mà nhiều bạn đã đề cập trên mạng. Để có được sự
thành công, cũng như những sự kiện khác, cách mạng dân chủ
Việt Nam cần hội đủ các yếu tố theo quan niệm của người
phương Đông: thiên thời, địa lợi và nhân hòa.

Thứ nhất, về thiên thời. Về vấn đề này, chúng ta
có thể khẳng định độc tài chuyên chế, tham nhũng từ lâu
được nhận diện là một thể chế lạc hậu, nhân loại lên
án, tìm cách loại trừ. Độc tài, chuyên chế gắn liền với
tham nhũng, gieo rắc bất công, phản dân chủ, kìm hãm sự phát
triển của xã hội, tất yếu bị quần chúng đứng lên lật
đổ. Cách mạng Hoa Lài ở Bắc Phi và Trung Đông đang tiếp
diễn, cùng với các cuộc cách mạng hoa Tuy Líp, Cam, Nhung đã
diễn ra trước đó, tạo ra niềm tin mãnh liệt cho các nhà dân
chủ, bạn trẻ Việt Nam. Mặt khác, ngày nay, nhân dân bị áp
bức trên thế giới đã có vũ khí cực kỳ quan trọng để
loại trừ độc tài đó là mạng xã hội. Các thành tố tạo ra
cuộc cách mạng thần kỳ của nhân dân Tunisia, Ai Cập chính là
sự mục ruỗng, thối nát trong lòng xã hội được quản trị
bởi sự độc đoán, tham nhũng; sự kết nối hữu hiệu quần
chúng qua Internet. Liên hệ Việt Nam, bên cạnh Facebook, hàng
loạt mạng nội địa ra đời như Zing Me, GoOnline, Yume,
tamtay.net, CyberWorld, Kunkun,... trong đó Zing Me được đánh giá
đang cạnh tranh quyết liệt với Facebook, nhanh chóng chạy đua
các ứng dụng có thông báo dạng "feed" giữa nhóm bạn bè.

Gần đây, FPT Online tung ra bản beta mạng xã hội banbe.net. Ông
Vương Quang Khải, Phó Giám đốc Công ty VNG, trưởng Dự án Zing
Me cho biết, hiện nay có khoảng 40% dân số Internet Việt Nam
đang sử dụng các dịch vụ mạng xã hội. Con số này không
biến động nhiều so với các năm trước, nhưng về hành vi sử
dụng đã có sự thay đổi lớn. Thói quen của người dùng
chuyển từ những nhu cầu cơ bản ban đầu như viết blog, chơi
game, sang những hoạt động hoàn toàn mới như chia sẻ trạng
thái (status), ảnh (photo). Tỉ lệ người sử dụng mạng xã
hội từ điện thoại di động cũng tăng lên rất nhanh, điều
này phù hợp với xu hướng phát triển của hạ tầng 3G tại
Việt Nam. Chính vì thế, năm 2010, được đánh giá có nhiều
biến động đối với thị trường mạng xã hội Việt Nam. Theo
dự báo của các chuyên gia mạng, năm 2011, Việt Nam tiếp tục
bùng nổ mạng xã hội. Và như vậy, "người giấu mặt"
hoạt động dân chủ trên mạng xã hội tại Việt Nam càng có
đất để sống.

Thứ hai, về địa lợi. Sau 30 đảng CSVN thực hiện
chính sách Đổi Mới, bộ mặt xã hội Việt Nam có nhiều thay
đổi. Bên cạnh những thành tựu kinh tế quan trọng đã đạt
được, mặc dù không còn nằm trong danh sách các nước nghèo,
nhưng xã hội Việt Nam đang tiếp tục đối phó với nhiều
thách thức nghiêm trọng về cải cách giáo dục, luật pháp;
nạn tham nhũng, tội phạm có tổ chức tràn lan; cấu trúc nền
kinh tế chưa phù hợp với tăng trưởng, gần đây là lạm
phát, việc làm cho thanh niên và đặc biệt là sự chi phối
của yếu tố Trung Quốc và Mỹ. Như chúng ta đã biết, cuối
năm 2007, khi Trung Quốc tuyên bố thành lập thành phố hành
chính cấp huyện Tam Sa bao gồm quần đảo Hoàng Sa của Việt
Nam, thuộc tỉnh Hải Nam, một số "người dấu mặt" diễn
đàn X-Cafevn.org, Câu lạc bộ nhà báo tự do, thongtanxavanganh,…
đã lên tiếng kêu gọi thanh niên, sinh viên học sinh, văn nghệ
sỹ, trí thức xuống đường biểu tình chống Trung Quốc, phản
đối lễ rước đuốc Olimpic Bắc Kinh 2008 đi qua thành phố Hồ
Chí Minh. Thông điệp chống Trung Quốc đã được một số bạn
học sinh, sinh viên, trí thức văn nghệ sỹ ở Hà Nội và thành
phố Hồ Chí Minh hưởng ứng, xuống đường biểu tình trước
Sứ quán Trung Quốc ở Hà Nội và Tổng lãnh sự của họ tại
thành phố Hồ Chí Minh. Sau đó, khi Chính phủ Việt Nam quyết
định cho Trung Quốc thực hiện dự án Bauxite Tây Nguyên bất
chấp sự phản đối của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, một số
tướng lĩnh và hàng ngàn trí thức trong và ngoài nước,
"người giấu mặt" có nick "Nhóm người Việt Yêu Nước"
đã kêu gọi các bạn trẻ mặc áo pull có các biểu ngữ phản
đối Bauxite Tây Nguyên, chống Trung Quốc. Nhưng kết cục,
người giấu mặt của nhóm Người Việt Yêu nước cũng chỉ
dừng lại ở mức độ cảnh tỉnh mọi người mà thôi. Trước
Đại hội đảng tòan quốc lần thứ XI, trên mạng xuất hiện
các bài viết nói về sự cần thiết phải sửa đổi Hiến
pháp 1992 của ông Nguyễn Văn An, nguyên chủ tịch Quốc hội
Việt Nam và ý kiến phê phán văn kiện Đại hội đảng toàn
quốc lần thứ XI của các ông Trần Phương, Vũ Khoan, nguyên
Phó Thủ tướng Việt Nam, nhiều nhà dân chủ Việt Nam vội
vàng đánh giá phong trào sẽ thêm nhiều thuận lợi. Rất tiếc,
anh em quên rằng những người này đã một thời đặc quyền
đặc lợi, được hưởng nhiều bổng lộc từ nhà cầm quyền.
Việc làm của họ, có thể do bị hụt hẩng khi mất quyền
lực, bất bình với số đương chức, nên đã góp ý "thẳng
thắn". Mặc dù là bất mãn, là người trong cuộc, nên những
ý kiến của họ rất sâu sắc, xứng đáng được để nhà
cầm quyền nghiên cứu điều chỉnh xã hội, tránh được sự
xung đột của dân chúng, phong trào dân chủ lợi hay hại, mọi
người tự phán quyết.

Thứ ba, yếu tố nhân hòa. Cả 03 yếu tố (hay là điều
kiện) thiên thời, địa lợi, nhân hòa cho sự thành công đều
quan trọng. Nhưng thiên thời không quan trọng bằng địa lợi,
mà địa lợi không quan trọng bằng nhân hoà. Nhân hoà là thế
nào? Nhân hoà là mọi người đều nhất trí. Nhân hoà là quan
trọng hơn hết. Như đã nêu trên, tại Việt Nam số người tham
gia mạng khá lớn, có không ít "người giấu mặt", tiêu
biểu là "Trần Đông Chấn" (Bloge cùng tên); "Hồ Gươm",
"Diên Vỹ"(trong X-cafevn),… nắm bắt được vấn đề
"nóng" của xã hội đương đại, phát ra lời kêu gọi trên
mạng, nhưng kết quả còn khiêm tốn, chưa đến mức độ để
được nhìn nhận là tập dượt. Từ góc độ này, chúng ta có
thể đánh giá, phong trào dân chủ dân chủ Việt Nam thiếu yếu
tố nhân hòa, xã hội Việt Nam hiện nay có thể chưa "nóng"
đến mức chỉ cần châm lửa là bùng cháy như ở các nước
Bắc Phi và Trung Đông và rất có thể các bạn trẻ và dân
chúng Việt Nam đã quá ngán ngẩm với những lời kêu gọi
biểu tình, xuống đường xuất hiện nhan nhản trên mạng của
các nhà dân chủ Việt Nam. Đã có một thời, tuổi trẻ và
những ai khát khao dân chủ Việt Nam rất vui khi cụ Hoàng Minh
Chính đứng ra tuyên bố thành lập phong trào dân chủ Việt Nam,
tập hợp anh chị em trong và ngoài nước đấu tranh đòi quyền
dân chủ đích thực cho nhân dân. Tuy nhiên, sau khi Cụ qua đời
(2008), yếu tố nhân hoà của phong trào gặp nhiều khó khăn.
Cứ mỗi lần có được thông tin nhà dân chủ này ăn chặn
tiền nhà dân chủ kia; một số ít nhà dân chủ "chống"
chính quyền nhằm mục đích được Mỹ xét cấp tị nạn chính
trị; hoặc viết bài bóc mẽ, hạ nhục nhau trên mạng; lớp
trẻ không thể không bi quan, lo lắng biết đến bao giờ phong
trào thoát khỏi khủng hoảng.

Có một ai đó đã từng viết trên mạng, nhận định rằng
phong trào dân chủ Việt Nam như chợ trời, ai cũng thích làm
lãnh đạo, thích tuyên bố này nọ. Chỉ riêng tổ chức Khối
8406 do anh Đỗ Nam Hải, linh mục Phan Văn Lợi, anh Nguyễn Chính
Kết đứng tên thôi, cũng đã có hàng trăm kháng thư, tuyên
bố, lời kêu gọi trên mạng. Đọc riết rồi cũng chán, nhiều
lúc nghĩ tiêu cực rằng sau khi cụ Chính qua đời, Công an đã
nắm và điều khiển phong trào; hoặc giả thiết các nhà dân
chủ cứ nằm im, chính quyền càng làm càn, quần chúng càng
uất ức, tự phát đứng lên làm các mạng giống như nhân dân
Tunisia, Ai Cập. Trong lúc suy tư vẩn vơ, Hiền Lương chợt nghĩ,
nếu đảng CSVN tiếp tục duy trì tình trạng xa rời dân, không
tập trung giải quyết những vấn đề bức xúc của xã hội,
không giữ được Hoàng Sa, Trường Sa, lòng dân bất ổn chồng
chất, được kết nối với nhau qua các trang mạng xã hội
Facebook, Zing Me, GoOnline, Yume, tamtay.net, CyberWorld, Kunkun,... bởi
những "người giấu mặt", chắc chắn Việt Nam sẽ có sự
thay đổi kỳ diệu bằng một cuộc cách mạng hoa Sen, hoa Mai,
hoa Đào hay Trống Đồng nào đó, giống như cách mạng hoa Lài
ở Tunisia, Ai Cập trong tương lai gần. Giả thiết cũng chỉ là
giả thiết, mong lắm thay hương Lài từ Bắc Phi sớm thổi vào
phong trào dân chủ Việt Nam một luồng không khí trẻ trung,
tràn đầy sức sống mới, thế hệ trẻ Việt Nam có nhiều
"người giấu mặt" tài năng và nhiệt huyết như anh Wael
Ghonim ở Ai Cập, tiếp bước anh Trần Hùynh Duy Thức, sớm tạo
ra đột biến cho dân chủ nước nhà.

Hiền Lương