Đủ loại lãi suất

Nguyễn Vạn Phú -
Cuối cùng Ngân hàng Nhà nước và Chính phủ đã bày tỏ thái
độ dứt khoát, không chịu chìu theo những ý kiến khuyên
ngược đời "giảm mạnh lãi suất để chống lạm
phát". Thông điệp chính thức đã được phát ra: không
đặt mục tiêu giảm lãi suất trong ngắn hạn nữa. Thay vào
đó là áp dụng chính sách thắt chặt tiền tệ, giảm đầu tư
công, giảm chi ngân sách, để tập trung giảm lạm phát là ưu
tiên hàng đầu.
Tuy nhiên, người bình thường như chúng ta nghe các cụm từ như
"lãi suất tái cấp vốn", "lãi suất tái chiết
khấu" chắc cũng lùng bùng lỗ tai, không hiểu chúng là
gì, chúng tác động đến túi tiền của chúng ta như thế nào.

Các quan chức khi trả lời cho giới báo chí, không chịu dùng
những từ ngữ dễ hiểu để chuyển tải thông điệp cần
chuyển tải đến người dân vì họ quen với các khái niệm
này rồi cũng như đã quen nhìn các vấn đề dưới góc độ
người quản lý. Giới báo chí nghe sao viết vậy chứ cũng ít
khi chịu khó viết tin bài từ góc độ người dân tiếp cận
thông tin để diễn giải sao cho dễ hiểu.

Thôi chúng ta đành tự tìm hiểu với nhau vậy. Quan trọng là
để xem tác động của các chính sách sắp tới sẽ như thế
nào.

Để chống lạm phát, cần phải rút
bớt tiền trong lưu thông về. Muốn rút tiền về thì phải
tăng lãi suất. Nhưng lãi suất có nhiều loại.

Cách đây một tuần Ngân hàng Nhà nước tuyên bố nâng
"lãi suất tái cấp vốn" lên 11% từ
mức cũ là 9%.

Nghe cụm từ "tái cấp vốn", ắt chúng ta sẽ nghĩ
đến chuyện trước đó cấp vốn rồi, bây giờ vì sao đó nên
cấp vốn lại. Thêm nữa, nghe "lãi suất tái cấp
vốn" áp dụng cho giới ngân hàng, chắc ai cũng tin cách
hiểu trên là đúng. Thật ra không phải.

Ngân hàng A cho doanh nghiệp vay 1 tỷ đồng để kinh doanh, chưa
đến hạn nhưng ngân hàng A gặp khó khăn trong thanh khoản thì
có thể lấy bộ hồ sơ cho vay nói trên đến Ngân hàng Nhà
nước vay tiền, thế chấp bằng bộ hồ sơ này. Lãi suất
phải trả cho Ngân hàng Nhà nước là "lãi suất tái cấp
vốn" (refinancing rate).

Cũng vay tương tự như vậy nhưng đem trái phiếu chính phủ đã
mua trước đó, thế chấp để vay vốn Ngân hàng Nhà nước thì
phải áp dụng "lãi suất tái chiết khấu". Lãi suất
tái chiết khấu này vẫn giữ nguyên là 7%.

TS Phạm Thế Anh đã bình luận trên tờ SGTT rằng "quyết
định nâng lãi suất tái cấp vốn, trong khi giữ nguyên lãi
suất tái chiết khấu, sẽ tiếp tục duy trì cầu về trái
phiếu chính phủ. Và thực chất, nó
chỉ hạn chế tín dụng đối với khu vực tư nhân chứ không
hạn chế tín dụng đối với chính phủ, hay đằng sau đó là
các tập đoàn kinh tế lớn".

Như thế, có lẽ chúng ta đã hiểu vì sao Ngân hàng Nhà nước
nâng "lãi suất tái cấp vốn" trong khi vẫn giữ
nguyên "lãi suất tái chiết khấu". Ngoài ra, dư luận
hiện chưa phải đã đồng tình chuyện tăng lãi suất nên Ngân
hàng Nhà nước buộc phải thận trọng tăng lãi suất từ từ,
tăng loại lãi suất ít có tác dụng lên thị trường trước,
các loại khác tính sau.

Hôm qua, Ngân hàng Nhà nước lại tăng lãi suất chào mua các
loại giấy tờ có giá (như trái phiếu chính phủ, chẳng hạn)
trên thị trường mở lên 12% cho loại có kỳ hạn 7 ngày (báo
chí nước ngoài gọi đây là lãi suất repo ngược, gọi tắt
là lãi suất nghiệp vụ thị trường mở). Theo TS
Lê Hồng Giang (trên blog của anh) thì đây chính là lãi suất
chủ yếu để các ngân hàng trung ương điều hành chính sách
tiền tệ. Hai loại lãi suất trên (tái cấp vốn với tái
chiết khấu) chỉ có chức năng trợ giúp thanh khoản cho các
ngân hàng riêng lẻ.

Thế còn "lãi suất cơ bản"? Sao không
thấy động chạm gì đến loại lãi suất chúng ta thường nghe
nhắc đến trong những năm trước?

Về loại lãi suất này, tôi đã có viết trong bài "Lại
chuyện lãi suất cơ bản". Xin trích lại mấy đoạn
có liên quan:

Nước nào cũng phải sử dụng một số
công cụ để thực thi chính sách tiền tệ nhằm đạt được
những mục tiêu nào đó, như kiềm chế lạm phát chẳng hạn.
Lãi suất là một công cụ như thế bên cạnh công cụ tăng
giảm dự trữ bắt buộc. Thông thường ngân hàng trung ương
một nước tác động lên lãi suất bằng con đường gián
tiếp, có nghĩa thông qua nghiệp vụ thị trường mở để tăng
hay giảm tổng phương tiện thanh toán. Ví dụ, ngân hàng trung
ương mua vào trái phiếu chính phủ, tức làm tăng tổng lượng
tiền trong lưu thông thì lãi suất thị trường sẽ giảm. Cũng
có thể tác động trực tiếp bằng cách tăng hay giảm lãi
suất tái cấp vốn, lãi suất tái chiết khấu – là những
loại lãi suất ngân hàng trung ương ấn định trong quan hệ mua
bán các loại giấy tờ có giá với ngân hàng thương mại.

Nói cách khác, lãi suất cơ bản như đang được định nghĩa
(là lãi suất do Ngân hàng Nhà nước công bố làm cơ sở cho
các tổ chức tín dụng ấn định lãi suất kinh doanh) hoàn toàn
không phải là một công cụ để thực hiện chính sách tiền
tệ quốc gia đúng nghĩa như thông lệ quốc tế.

Chính vì thế mà thời gian vừa qua Ngân hàng Nhà nước đã
giảm nhẹ tầm quan trọng của loại lãi suất này